استبداد یا مشروطه؟ بررسی دیدگاه آیت‌الله میرزاصادق‌آقا مجتهد تبریزی

آیت‌الله میرزاصادق‌آقا تبریزی، یکی از علمای عصر مشروطه است که بنابر ظاهر متون به‌جای‌مانده از ایشان، نگرشی متفاوت از دو جریان فکری معروف آن دوره دارد. در اندیشه‌ی سیاسی میرزاصادق‌آقا تبریزی، حق حاکمیت و قانون‌گذاری منحصراً از آنِ خداوند است و به اذن او، اولیای معصوم علیهم‌السلام عهده‌دار این امور هستند؛ در عصر غیبت، فقهای جامع‌الشرایط منحصراً حق اعمال آن را دارند و تمام حکومت‌ها، غیر از این، نامشروع بوده و مصداق ظلم‌اند. ایشان استبداد را برخلاف اصطلاح رایج، تفرّد در حکم‌رانی تعریف می‌کند و آن را فی‌نفسه قبیح نمی‌پندارد؛ تنها معیار قبح حکومت از دیدگاه ایشان، ظالمانه‌بودن آن است. بر اساس فوق، میرزاصادق‌آقا به‌این‌نتیجه می‌رسد که حکومت استبدادیِ ظالمانه، بر مشروطه‌ی آن روزگار ترجیح دارد؛ زیرا در مشروطه، ظلم تکثیریافته و عمومیت پیدا کرده است. به‌نظر ایشان، مشروطه تحفه‌ای غربی است که لاجرم به نابودی اسلام منجر می‌شود؛ علمایی هم که آن را پذیرفته‌اند، فریب غرب را خورده و آلت دست آن‌ها شده‌اند. میرزاصادق‌آقا تبریزی، غرب و مدرنیته را ماهیتا غیرقابل تفکیک از یک‌دیگر می‌داند و آن را با تمام لوازمش رد می‌کند.